wtorek, 8 kwietnia 2014

Paweł Skóra - Demonologia Słowian: Wszystko co było, nim stopa Bogów zstąpiła na świat

U początkach swojej bytności Słowianie wierzyli w szereg istot nadprzyrodzonych. Ich wiara opierała się na istnieniu duchów zmarłych i kultach w związku z nimi  sprawowanych. Również zadziwiały ich zjawiska przyrodnicze, należy tu powiedzieć, iż były nieposkromione tym samym tajemnicze, ciekawe a w konsekwencji magiczne. Szczególnie niewytłumaczalnymi jeszcze w tamtym czasie w sposób naukowy były zjawiska przyrodnicze np.: burze z piorunami czy pełnie.

Rusałka
Autor: Ivan Bilibin

W późniejszym okresie wytworzył się cały panteon bóstw. Więc nie ulega wątpliwości, że religia Słowian była politeistyczna. Wykreowanie wierzeń wywodzi się ściśle z trybu życia, a dokładniej z rolnictwa. Ten tryb bytu przyczynił się do fascynacji przyrodą, strachem za nią idącym, ale również dobrem jakie czyniła dla ludzi.



Za miejsca tajemnicze i święte Słowianie uważali góry, wody i gaje.


Święte Góry


Niezwykle ważny, majestatyczny, element wierzeń, na którym były odprawiane pogańskie obrzędy. Jest łącznikiem między ziemią a niebem. To właśnie w okolicy gór występowały wyładowania atmosferyczne, silniejsze wiatry a zatem było to miejsce silnie niebezpieczne, siedlisko złych mocy. Miejsce, które należy omijać i oddawać mu cześć


  • dla Słowian Łysa Góra = Olimpowi
  • Góra Chełm
  • Góra Ślęża (masyw górski)
a.    Ślęża - kult słońcu
b.   Wieżyca - kult pierwiastkowi żeńskiemu
c.    Radunia - księżycowi
  • Góra Rip
  • Święta Góra Sławińców


Święte Wody


Uważaną ja za siedzibę bóstw pisał o tym po raz pierwszy Prokopiusz w VI wiek. Natomiast Thietmar z Merseburga pisze o wodach położonych na ziemiach zachodnich Słowian, które co jakiś czas zabarwiały się na czerwono (wróżba, zapowiedz wojny).


  • Okolice Rodogoszczy (w chwilach niebezpiecznych wynurzał się dzik)
  • Brandenburg (święty gaj a w nim źródełka)
  • Stopie w Chełmie (źródła), (później zbudowano tam przez chrześcijan baptysterium)


Święte Gaje


Miejsce odprawiania obrzędów i składania ofiar. Dla Słowian właśnie stare drzewa stanowiły źródło mocy i były symbolem długowieczności. Las mógł chronić przed niebezpieczeństwem, ale i dawał pożywienie. Gaje służyły do odczytywania wróżb z szumu drzew. Były miejscem wysłuchiwania wyroczni. Dlatego tak wielki szacunek oddawano właśnie tym kniejom. Wyselekcjonowane gaje w lesie były miejscem modłów i odprawiania kultów.
Gaje były nietknięte ludzką ręką. Drzewa znajdujące się tam są bardzo stare. Prastare powyginane niczym pazury bestii gałęzie nadawały charakter długowieczności i świętości. Występują źródła bijące z ziemi, śródleśne jeziora, duże kamienne głazy. Najczęściej były dwie bramy a cały dziedziniec otaczał płot. Królem był dąb (symbol męskiej mocy, cnoty). Za kobiece drzewo uważano brzozę (przywraca siły witalne, biała kora symbol czystości dziewcząt). Jarzębina odstraszała panujące w okolicy złe moce, a lipę obdarowano płodnością i wdziękiem. Słowianie zachodni uważali leszczynę za święte drzewo. Obok dobrych olchę czy wierzbę wiązano z wierzeniami w wampiry bądź likantropizm.


POCHÓWEK


Nasi przodkowie nie wiedzieli dokładnie, do jakiego miejsce udają się zmarli. Nazywali to powszechnie Nawią, odejście do Nawii oznaczało po prostu umrzeć.


Najstarszymi miejscami pochówku były: pola, lasy, korowody a nawet istniał zwyczaj grzebania zwłok na dwóch bądź trzech rozstajach dróg. Pełniło to funkcję spełnienia i spokoju dla duszy. Znaleźć można było jeszcze w niektórych regionach tańce towarzyszące temu rytuałowi. Wówczas tancerze mieli nałożone maski, po czym wywoływali cienie zmarłych.


Słowianie wschodni jak i południowi wierzyli w miejsce wiecznego spoczynku znajdujące się gdzieś za rzeką. Dlatego budowali niewielki mostek z wyciętym śladem ludzkiej stopy. A do grobu wkładali niczym jak u Greków pieniążek, aby zmarły miał, za co zapłacić za przewóz.


Ciałopalenie występowało we wszystkich regionach Słowian. Kult ten najprawdopodobniej trwał aż do nasilenia się chrześcijaństwa.


Zmarłych palono na stosie bądź układano stos dookoła ich ciał. Znane są praktyki układania ciała w niewielkiej drewnianej łodzi, ale to tylko u Słowian wschodnich. Po czym zbierano szczątki wraz z popiołem zmarłego i umieszczano w popielnicy. To składano w grobie, nad którym sypano mogiłę (kurhan). W Kornatce pod Krakowem znajduje się cmentarz słowiański. Urny miały różny kształt np.: domek na nóżkach z umieszczonym z boku zamykanym otworem. Zdarzały się też grobowce w postaci skrzyń, które zakopywano i tworzono kurhan.


Obrzęd zmarłych łączy się ściśle z mocą oczyszczającą słońca i ognia. Ciałopalenie o jakim wiemy dzięki relacjom Abu' Ali Ahmad Ibn Rosteha z IX-X wieku wschodnich Słowian są zdumiewające. Sądzili „kiedy kto z nich umrze, palą go w ogniu, zaś ich kobiety, kto gdy im umrze krają sobie nożem ręce i twarze. Gdy zmarły zostanie spalony, udają się do niego nazajutrz, biorą popiół z owego miejsca, dają go do popielnicy i stawiają na pagórku".


Dzięki relacjom Kosmata (III 1) wiemy, iż Słowianie wznosili niewielkie domki (budki) nad miejscem pochówku zmarłego. Najprawdopodobniej książę Brzetysław, który objął tron w 1092 roku jeszcze „pogrzeb" odbył w stary sposób. Mam tu na myśli ciałopalenie, następnie pogrzeb odbyty w tradycyjny sposób.
Wiara sięgała do granic, iż sposobem aby ogrzać dusze zmarłych było palenie ognisk na cmentarzach.
Kronikarz ruski Nestor mówi, że wiele plemion w tym Rydymicze i Krzywicze umieszczało popielnicę z prochem zmarłego na rozdrożach.


Ciałopalenie dotyczyło ludzi biednych. Jak wiemy z tekstów arabskich i bizantyjskich bogatsi urządzali sobie pochówki na wzór dzisiejszych chrześcijańskiego obrzędu. Do grobu zmarłego wrzucano przedmioty należące do niego. Sądzono, że ja się je umieści to zmarły nie będzie miał, po co przychodzić (wracać). Dowodem jest fakt, że to żony zmarłego uśmiercały męża. Mniej lub bardziej dobrowolnie. Ale też same popełniały samobójstwo jak wiemy dzięki kronikarzowi z VI-VII wieku Pseudo-Maurycy i Ibn Roseth.


Thietmar z Merserburga donosi, że żona Mieszka I poszła na stos wraz z nim. Arabski dziejopis Ahmad Ibn Fadlan mówi, że nie tylko żony ale i niewolnicy a także jeńców-niewolników umieszczano w grobie zmarłego. Tak jakby osobie udające się na tamten świat należało zapewnić dobrobyt.


Słowianom należy się uważniej przyjrzeć. Ich sposób życia odnajdziemy w naszym doczesnym życiu. Kult zmarłych, jaki sprawowali nie różni się wiele niż kult dzisiejszych chrześcijan (czuwano i opłakiwano zmarłego). Słowianie odprawiali stypę najczęściej w rocznicę śmierci albo po 40 dniach. Podczas uczty zostawiano wolne miejsce przy stole dla duszy zmarłego. Na Białorusi w czasie uroczystości gospodarz wzywał zmarłego specjalnymi słowami. Mogło mieć to miejsce również w miejscu pochówku. Zakopywano resztki po jedzeniu dla zmarłych. Na cześć zmarłego urządzano tryznę (igrzyska). Niekiedy towarzyszyły temu tańce, zapasy, śpiewy czy gonitwy.


Dzięki materiałom Ludwika Strommy zebranym z drugiej połowy XIX wieku wiemy, że na 500 pochówków:


  • 8%   - zmarli w dniu ślubu
  • 11% - porońce
  • 16,6% - samobójcy i wisielcy
  • 18% - dzieci nieochrzczone
  • 22% - topielcy


Pozostały procent stanowią:


  • Płody martwe
  • Kobiety zmarłe w czasie połogu lub bezpośrednio po nim
  • Zmarli gwałtownie
  • Narzeczeni bezpośrednio przed ślubem


DUSZE ZMARŁYCH I ZMORY


Wyraz „duch" ma szerokie pojęcie wśród Słowian. Zauważyć możemy duszę-jeźni czy duszę-życia (jako oddech). Zatem jest to stan nieokreślonej psychicznej świadomości i siły życia. Obrazem kopii człowieka za życia jest dusza widmo. Wierzono również, że mary czy zmory, cienie to „obraz" śmierci, który odlatuje najczęściej z wiatrem, aczkolwiek powraca. Posiada cechy ludzkie: pije, je a nawet odchodzi w zaświaty gdzie przebywa na stałe.


Typowe cechy demonów:


  • Niewidzialność (czasowa)
  • Skóra koloru ciemnego lub czerwonego
  • Ognistość
  • Wzrost
  • Gęste owłosienie
  • Wielka głowa
  • Duże zęby, oczy, wargi a nawet sutki
  • Brak pleców
  • Nadmiar palców
  • Kulawość
  • Stopy zwierzęce, np.: ptasie


Szkodliwość demonów w stosunku do ludzi:


  • Duszą i gniotą
  • Straszą jękiem, płaczem, gwizdem, śmiechem, klaskaniem
  • Jeżdżą na ludziach
  • Wysysają krew i mleko
  • Wyżerają wnętrzności
  • Męczą kobiety ciężarne
  • Porywają
  • Niepokoją śpiewem, muzyką
  • Potrafią zgubić swym tańcem
  • Wchodzą w stosunki z ludźmi


Miejsca występowania:


  • U grobu
  • W mieszkaniu
  • Przy zachowanym skarbie
  • Na miejscu zbrodni
  • Na moście


Pożyczką wśród zachodnich Słowian jest strzyga (rodzaj żęński), strzygoń (rodzaj męśki) (strzyg, strzyż, strzygoń) Jest to uosobienie postaci czarownicy-sowy grasującej po okolicach i wysysającej krew. Termin pochodzenia łać. (struga) i grec. (striks). Upir, wampirzyca, wąpirzem tak najprawdopodobniej nazywano niegdyś. Współcześnie upiór i wampir. Bruckner podejrzewa ze względu na językowy charakter słów pochodzenie bałkańskie.(z*ąpir - „wydęty" lub „nie latający)


Wampir - Jest to istota żywiąca się krwią oraz ciałem ludzkim a nawet i duszą. Powodują korowody śmierci poprzez kontakty z ludźmi. Napastują własną rodzinę i krewnych. Gdy stwierdzono w osadzie podejrzenie wampiryzmu zaczęto rozkopywać groby. Ciała, na których znaleziono krew blisko ust bądź jeszcze się nie rozłożyły, od razu uznawano za upiory. Przebijano wówczas serce, odcinano głowę czy przykuwano kolcem język. Twarz układano oczami do ziemi. Często wrzucano czosnek albo kawałek żelaza.


[Rycina 8: Upiór]
Upiór 

Upiory - Powstają z dusz ludzi zmarłych nagłą śmiercią, czarowników, samobójców. A niekiedy osób, które miały zrośnięte brwi. Dzięki krwi zwierząt bądź ludzi ciało upiora nie ulegało rozkładowi. Dusił i pożerał swoje ofiary.


Strzyga 

Strzygi, strzygonie - Wysysały krew i wyżerały wnętrzności. Strzygą mogła zostać osoba, która rodząc się posiadała dwa serca lub dysponowała dwoma rzędami zębów. Za życia ten człowiek był odtrącany przez społeczeństwo z powodu tej odmienności. Natomiast po śmierci następowała mutacja w krwiożerczego demona, który mógł mścić się za krzywdy doznane jeszcze za życia. Przyjmowała postać upiornej kobiety albo drapieżnego ptaka bądź częściej sowy. Uśmiercenie wampira podobne było do strzygi. Należało znaleźć zwłoki a następnie przebić je osinowym lub drewnianym kołkiem.


Dołączona grafika
Zmora 
Autor: Henry Fuseli

Zmory (mory, mary, moraca) - Dusza istoty występując na zachodzie i południu. Mniej uciążliwe, ale nadal nękające ludzi. Demona cechowała kobieca postura o przeźroczystym ciele. Dręczyły swe ofiary podczas snu siadając im na piersi a tym samym pozbawiały ich tchu i oddechu. Niekiedy piły krew cieknąca z nosa męczennika. Gdy pokrzywdzony nagle się zbudził zmory przybierały postać drobnych przedmiotów domu. Zmorą może się stać dusza samobójcy albo osoby zamordowanej. Aczkolwiek to tylko przekazy. Innym jest, że to dusza złośliwego człowieka, wychodząca samowolnie z jego ciała podczas snu.

Bies 

Biesy (czarty) - Polskie zjawisko, mężczyzna z kopytami zamiast nóg, rogi na głowie i ogon. Można było go rozpoznać po zapachu unoszącej się wokół postury siarki. Włada nad wszystkimi leśnymi zwierzętami. W stosunku do śmiertelników zachowywał się złośliwie. Ludzi, którzy znaleźli się w lego okolicy płoszył przeraźliwym wrzaskiem i chichotem. Potrafił zaprowadzić nieszczęśnika w głąb puszczy, po czym go zostawiał. Mógł wywołać groźną chorobę u człowieka.


Gdy kremacja wyparła zwykły pochówek zmarłego ludzie mieli podstawy do wiary w wampiryzm. Pojawiły się liczne epidemie w rodzinach, nagłe zgony wywarły u ludzi podejrzenie o cechy magiczne ciała. Uznawano je za niebezpieczne, dlatego to do z kremowanego ciała dodawano maku (obrzucano trumnę przed pochówkiem). Umieszczano ją pod stertą kamienia nawet przebijano kołkiem osinowym czaszkę zmarłego lub dużym gwoździem. I oczywiście ciało. Na Rusi składano ofiary upiorom jak i innym demonom. Wampiryzm jest zjawiskiem czysto miejskim. Chłopstwo rosyjskie nie wierzyło w ich działanie. Tłumaczyło to sobie poprzez działanie osoby zmarłej, widma lub cienia ducha. Podkreślę, że nie należny ich utożsamiać tylko z negatywnym działaniem, ale i również z pozytywnym.


DUCHY WODNE


W folklorze słowiańskim woda ma moce uzdrawiające i oczyszczające. Zanurzano chorych i obmywano w wodzie, dzięki czemu pozbywano się z nich złych mocy. Można mówić o kulcie wody. Słowianie ją żywili, składali ofiary w postaci chleba, kury, soli czy jagnięcia.


Nie trudno sobie wyobrazić jak dużą rolę miała dla Słowian woda.
Na dowód tej tezy podam bardzo ciekawy przykład a zarazem intrygujący.


„Gdy człowiek tonął wówczas go nie ratowano, aby nie osłabić wody".

[Rycina 9: Utopiec]
Utopiec 

Topielce, Utopki - Wyglądem przypominają ludzi tuż przed śmiercią, posiadają większą głowę i ciało tak jakby napuchnięte po przez przebywanie w wodzie. Zielone włosy bardzo ich charakteryzowały. Złośliwe. Topiły pływaków oraz osobę, która chciała pomóc drugiej.


Dusze ludzi utopionych i dzieci przeklętych przez matkę. W Rosji (vodjanol, tobasta), Turcja (albasta). Topią ludzi wciągając ich w wiry wodne. Odmieniają swoją postać w ryby czy zwierzęta. Wylęgarnia ich to pobrzeża wód. Czasami są pod postacią dziecka nęcącego żywych do wody przy blasku księżyca. Czech i Słowacja (vodnik, vodni)


Kulty sprawowane na cześć topielców:


1. Kupowano konia nie targując się o cenę, po czym łeb obsmarowywano miodem. Następnie przywiązywano dwa młyńskie kamienie do konia i topiono go w wodzie.
2. Zdejmowano czapkę w miejscu gdzie tajemniczy wodnik mieszkał.



Często mylono utopki z topielcami wodnymi. To w folklorze śląskim stały się topielcami. Utopki nie są duchami. Opiekują się rzekami, stawami, jeziorami, studniami i kałużami. Wodniki upodobniały się do różnych wodnych zwierząt. Jednak najczęściej można było go spotkać jako mokrego niskiego człowieka z błoną między palcami oraz zielonymi oczami i włosami. Wierzono w jego siłę w okolicach wody, lecz razem z oddalaniem się od zbiornika wodnego jego siły malały. Wodnik nagradzał za dobre uczynki ludzi, ale w większości był nieprzyjazny dla społeczeństwa. Można było łatwo go rozgniewać, dlatego mieszkańcy składali mu ofiary. Ciekawostką jest to, iż mieszkańcy znajdujący się nad wodą (miasta koło wód albo wręcz na nich) składali ofiary w postaci zwierząt.


Rusałka


Rusałka - Żeńskie demony wody, pochodzą z duszy zmarłej naturalną śmiercią dziewczyny (znane tylko na Białorusi i Ukrainie). Rusałką mogła stać się tylko kobieta, która jeszcze w swoim życiu nigdy się nie zakochała. Wił (występowanie tylko w przekazach południowych Słowian) czy boginki to synonimy rusałki. Są to urodziwe kobiety z rozpuszczonymi włosami a na nich pięknie wianki z ziół. Nagie albo w powłóczystych szatach. Uwielbiały taniec oraz zabawę, dlatego tańczyły na polach przy nowiu księżyca. Niekiedy strzelają z łuku bądź zsyłają klątwę na wybrańca w postaci „szaleństwa". Wabią i stawiają zagadki do rozwiązania. Łaskoczą do spazmatycznego śmiechu. Rusałki wodne występują w zimie natomiast leśne i polne wiosna, lato i jesień. Bardzo niebezpieczne w dni zaduszne. Nienawidzą urodziwych mężczyzn i pięknych kobiet. Zawsze wrogo nastawione do ludzi. Jednak pomagały mężczyznom znaleźć wybrankę bądź przepowiadały przyszłość. Wabiły śpiewem a następnie wciągały do wody.


Nazwa rusałka ma tajemnicze pochodzenie. W staroruskich tekstach z XI-XII wieku możemy odnaleźć określenie „wił" na określenie osoby zmarłej nagłą śmiercią. Występują tylko w literaturze, brak wzmianek w folklorze rosyjskim. Na Bałkanach spotykamy to określenie od XIII wieku Słowian zachodnich mówi się o nich jak o osobach szalonych, bez rozumu często błazen. Bruckner tłumaczył owy wyraz wiła (zviti - „wić się" lub z vei - „wiać"_ Litewskie Vyti „prześladować, gonić" Tak jakby wiły oczarowywały, jakąś osobę.


Bałkany


  • Dusze dziewczyn lub nowo poślubionych kobiet
  • Składano ofiary przy drzewach w jaskiniach
  • Osoby ogniskookie
  • Czasem kozionogie
  • Piękne, niekiedy nagie
  • Czarujące młodych chłopców
  • Przybierają postać koni, łabędzi czy sokołów
  • Mieszkają w lasach, górach, wodach
  • Posiadają kontakty z chmurami i wirami powietrznymi


DUCHY LEŚNE


Las należy do miejsc niezbadanych, tajemniczych i mrocznych. To puszcza kryje owe demony. Duch leśny (władca zwierząt), Rosyjski leszy, Białoruski lesovik, Polski borowy, borta, laskowiec, leśny duch. Odmiana kobieca - majko (leśna matka).

Leszy
Autor: mentosik8

- duch władczy
- leśny car chłopów rosyjskich
- zwodzi
- nieprzyjazny ludziom


Przybierają postacie wilka, puchacza, wichru, brodatego starca ubranego w futra albo niedźwiedzia. Składano im ofiary, co dawało ochronę myśliwym i pasterzom. Widywano ich jak jeżdżą na niedźwiedziu bądź wilku. Opiekun lasu. Neutralny dla ludzi. Jednak najczęściej pomagał zbłąkanym (wskazywał im drogę do osady). Nie znosił, gdy wycinało się z jego lasu święte drzewa za to wypędzał świętokradców przy pomocy mocy szeptów bądź przemieniając się w niedźwiedzia.


Usłyszeć możemy o Babie Jadze jako pani lasu. Częściej jednak Dziad (ded).


Staropolski miedźwiedz dzisiaj niedźwiedź to bardzo potężna istota. Na Białorusi i Bułgarii obchodzono święta ku jego czci. Święta miały na celu wprowadzenie niedźwiedzia w szybszy sen (30 listopada). Mawiano, że niedźwiedź „jest mocniejszy od czarta"


W folklorze całej słowiańszczyzny wierzono w magiczne właściwości pewnych części ciała zwierząt.


  • Kły dzicze czy wilka
  • Pazur kreta
  • Ptasie szpony
  • Poroże zwierzyny


Nie trudno się poznać na praktyczności tamtych ludzi. Po przez owe magiczne gadżety imitowali potrzebne im do przetrwania cechy. Liczne amulety odstraszające złe moce, ale i dające siłę, odwagę i przebiegłość tura, żubra, niedźwiedzia czy wilka. Picie z rogu turzego dawało ludziom siły. Noszenie rzemienia z turzej skóry ułatwiało połóg niewiastom.


Takie myślenie mogło doprowadzić ludzi do wniosków, że zwierzęta słyszą i rozumieją język ludzi. Istniało przeświadczenie, że niedźwiedź pochodzi od ludzi ze względu na jego człekokształtne podobieństwo. A tu już nie trudno o wierzenia w wilkołaki, czy szeroko pojętą likantropię.


Wilkołak


Czarownik-Wilkołak - Wilkołak zwany później wilkołakiem. Pisma Herodota mówią o plemieniu nad Dnieprem Nurów, które kultywowało, co roczną przemianę w wilka. Jednakże historyk grecki popełnił błąd tłumacząc słowo nur na neur, co oznacza członka plemienia (czarownika) a nie całe plemię. Więc Nurowie byli czarownikami przemieniającymi się w postać wilka, aby szkodzić innym.


Przemiana odbywała się po przez rzucenie zaklęcia na nóż, który następnie wbijano w ziemię. Trzy razy podskakiwał i stawał się wilkiem. Zamiast noża można spotkać pięć drewnianych kołków, które symbolizować mają kolejno cztery kończyny i ogon. Po metamorfozie zakradali się do osad gdzie mordowali ludzi i bydło. Nie mogli nasycić się krwią, jaką spożywali. Zaćmienie Słońca tłumaczono jako by owy stwór je zjadł. Gdy nasycił się krwią wówczas wracał do miejsca przemiany i przeskakiwał nóż. Jeżeli ktoś w czasie jego brutalnego zabijania wyjął sztylet to na zawsze stawał się on wilkiem, który mordował, aby się zemścić na ludziach. Czarownicy umieli oczarować innych. Wówczas nakładano na wybrańca wilczą skórę i rzucano zaklęcie, które przemieniało go na stale lub na nieokreślony czas w wilka. Mówiono wtedy, iż jak ktoś po latach wrócił do domu w podartym ubraniu i z bliznami znaczyło jednoznacznie przywrócenie ludzkiej postaci.


Noszenie skór groźnych zwierząt przez ludzi miało na celu wyzbycie się na określony czas (bitwa) norm ludzkich (ludzkie słabości). Na rzecz agresywności (skandynawski barsekr - „niedźwiedzie skóry).


DUCHY POWIETRZNE


Wiąże się to ściśle ze zjawiskami atmosferycznymi. Wszystko, co tajemnicze i obce jest magiczne. Słowianie bali się chmur, trąb powietrznych, wirów. Traktowali je dwojako: jako elementy pozytywne i negatywne, o czym później. Owa mitologizacja przeniosła się do folkloru w strefę baśniową (smoki powietrzne, bałkańskie chały, ały). Mieszkają w czarnych chmurach, jeziorach, niszczą dobytek nawet ludzi, zagrażają pożarciem Słońca.


  1. Polacy i Słowacy uważali, iż mieszkają w jaskiniach, bagnach. Czarownicy wypuszczają smoki na zewnątrz, posiadają ogony tratujące i niszczące drzewa i chałupy.
  2. Legenda polska i rosyjska mówi, że tęcza to wielki smok pijący wodę po to, aby ją oddać chmurom.
  3. Niebo w znaczeniu „miejsce" osiągalne, czyli np. chmury to miejsce walki demonów. Słowianie uważali ją za plac boju.


Płanetnik
Jacek Malczewski W tumanie

Chmurniki-płanetniki-obłoczek - Traktowano je dwojako. Po pierwsze są to młodzi żywi ludzie zresztą bardzo dorodni, którzy podczas burzy wciągani są przez chmury, nad którymi sprawują pieczę (Małopolska). Płanetnikami stawały się też dusze samobójców i zmarłych gwałtowną śmiercią. Zazwyczaj były przyjazne ludziom, ale niekiedy wierzono, że potrafią wywołać burze bądź grad, aby zniszczyć pole.
Po drugie na Bałkanach są to duchy żywych ludzi, mądrych i dobrych czasem „junaków". Kobiet, które w czasie snu lecą w wiatr gdzie walczą z obcymi, innymi duchami. Walka ma na celu dać ludziom deszcz, odpędzić grad. Bośnia, Serbia Czarnogóra (stera, struhac, zduh)


W miejsc stuły na serbsko-bułgarsko-macedońskim pograniczu występuję zmaj, zmej.
Jest to człowiek z małymi skrzydełkami pod pachami. Zapadając w sen podczas zachmurzenia, gdzie jego dusza udaje się na bój z potworami: ażdachy, ały i żmije, które są pod postaciami dzieci, ptaków czy zwierząt.


DUCHY DOMU, ZAGRODY I OKOLIC


To zmarłe istoty błąkające się po domostwie. Są pod postacią duszy zmarłej osoby, najczęściej ojca czy dziadka. Dlatego nazywane bywają: ojczulkiem, dziadkiem, gospodarzem, starszy siwy. Czasem miały straszny wygląd i przypisywano mu czarny wygląd oraz rogi. Jednak zazwyczaj to bardzo stary dziadek. Mimo niewidzialności tej osoby domownicy oddawali mu cześć oraz przygotowywali mu poczęstunek. Nie stwarzają zagrożenia, są przyjaźnie nastawione dla domowników. Pełnią funkcje ochronną rodziny i gospody. Duchy domowe nie trafiły do pieśni, bajek czy byliny. Umocniły się w ognisku domowym. Związany ściśle z domostwem, w nocy chodzą po domu, odwiedzają bydło. Śpią natomiast w chlewiku lub stodole. Często podczas przeprowadzki proszono je o towarzyszenie mieszkańcom.


Czasem mają żonę (domach, domowichę) wychodzącą z podłogi nocą, która przędzie wełnę.
Domowe duchy mają potrzeby jak i ludzkie słabości. Potrafią nawiązać kontakt z innymi duchami. Do szkodliwych możemy zaliczyć bannik, duchy łaźni (miejsce uważana za niebezpieczne). W Polsce występowały gospodarze, żyrownicy, dobrochoty, duszniki, bożęta, domownicy. Na Białorusi i Słowacji (część Słowian południowych) był kult ducha domowego. Ściśle ujmując trzymano w chałupach zaskrońce. Serbia - żmija (cuvakuca) znaczy tyle co - ta, co czuwa nad domem.

(10kB)
Ubożę


Ubożęciem wówczas nazywano ofiarę składaną duchom domowym. Były to najczęściej resztki pożywienia (zazwyczaj po czwartkowym obiedzie). W Rosji karmiono je mlekiem natomiast w części południowych Słowian pozostawiano chleb, mięso, wino na strychu domu. Wówczas gospodyni wypowiadała specjalne zaklęcia, aby zachęcić dziadka. Jeżeli jedzenie znikło była to oznaka, iż ofiara została przyjęta. Najedzony mógł bronić wówczas domowników przez złymi mocami.


W Bułgarii jest uznawany za przodka rodzinnego. Najczęściej jakiś bohater z przeszłości. Obdarza swoją rodzinę mocą, szczęściem i dobrymi płodami rolnymi w zamian za pożywienie. Dlatego najstarsza kobieta w rodzinie zarzyna czarną kurę nad ogniskiem. Po czym odbywa się rytuał spuszczenia krwi do dołka zakrywanego później gliną. Chleb z winem oraz cząstkami kuraka zanoszone są na poddasze domu. Rytuał stopanova grozba (gozba - „jadło") występuje u Słowian ugrofińskich, bałtyjskich i kaukaskich.


Funkcje demonów:
  • Potrafią wywołać pryszcze obdarowując kogoś swoim pocałunkiem
  • Opiekują się bydłem
  • Przysparzają mienia i zboża
  • Łamią kości
  • Powodują krzyk, płacz dziecka
  • Bóle piersi matek


Występowanie:
  • Piec
  • Ognisko
  • Strych
  • Zagroda


Wpierw w Polsce a później na Bałkanach podczas kopania studni czy budowania domu zamieszczano koguta, jajko czy głowę (wykopaliska, Szczecin, Gdańsk XI-XII wiek).
Gród w Bonikowie ofiarowuje nam szczątki w postaci garnków, zbóż, kaszy, mięs oraz najprawdopodobniej napojów pochodzące z VIII wieku.


W tradycyjnej zachodniej Polsce występowały wierzenia w latające duchy ogniste, które rzekomo rodziły się z jaj kogucich. Przynosiły ludziom pieniądze i zboże. Rodzinna nazwa to latawiec lub lataniec.
Możemy jeszcze zaobserwować kilka mniejszych demonów działających. Jednymi z nich są nocnice pojawiające się tylko w Polsce. Natomiast na Białorusi mamy nacnicy. Serbsko-Chorwackie to nócnice natomiast Ruskie, płaksy. Ja widzimy analogia podobna.


Południca
Autor: Isztwan 
Źródło: http://www.digart.pl/

Południca (przypołudnica) - Kobieta demon pokazująca się latem w samo południe. Owinięta najczęściej w białą płachtę. Mówi się o jej powstawaniu z wiru powietrznego. Są to dusze niewiast, które zmarły przed ślubem albo tuż po nim. Bardzo niebezpieczna dla osób pracujących w polu. Zsyłały na ludzi bóle głowy, powodowały omdlenia a nawet potrafiły zabić. Mówi się o tym, iż porywały dzieci bawiące się skraju pola a następnie zakopywały je żywcem. Tak jak i rusałki, południce zadawały dziwaczne zagadki. W przypadku złej odpowiedzi ofiarę pozbawiano życia. Niekiedy wygrzewały się na polach lub można było spotkać je wylegujące na snopach zbóż. Natomiast w najgorętsze dni mogą być niebezpieczne i groźne dla żeńców. Warto zaznaczyć, że na Białorusi i Ukrainie południca nie występuje. W Rosji chodzi po miedzach w zbożu i skręca ludziom głowy, co poświadcza Paul Oderborn w 1581 roku.


Autor: Paweł Skóra





Brak komentarzy:

Prześlij komentarz