Gród nad Odrą
Najstarsze ślady osadnictwa wczesnośredniowiecznego Szczecina, sięgają końca IX w. i początków X w. Zbudowany został przez książąt słowiańskich gród otoczony fosą, u którego podnóża rozwinęła się osada handlowo-rybacka[4]. Warowny gród składał się z trzech części: grodu, podgrodzia i portu handlowo-rybackiego. Gród rozciągał się na błotnistych terenach lewego brzegu rzeki Odry oraz na wyspie Łasztowni[5]. Przekazy Ibrahima ibn Jakuba z poł. X w. mówią o dużym słowiańskim mieście portowym nad Odrą, które nazywało się Sadżin lub Sasin, wokół którego rozwijało się gęste osadnictwo wiejskie[5]. Gród miał owalny kształt, w środku zwężony. W centralnym punkcie grodu, znajdowała się pogańska świątynia Trygława – bóstwa słowiańskiego[5].
Wierzenia pogańskie Szczecina
Szczecin uchodził ówcześnie za najstarsze i najznakomitsze miasto - matkę innych grodów[6]. Gród ten posiadał cztery pogańskie świątynie. Z trzech pagórków, na których rozlokował się gród, środkowy najwyższy poświęcono najpotężniejszemu z bogów - Trygławowi[6]. Świątynia Trygława uchodziła za najważniejszą w grodzie. Jej ściany wewnętrzne i zewnętrzne były pokryte kolorowymi rzeźbami, przedstawiającymi ludzi i zwierzęta. Posąg bóstwa był trójgłowy, pokryty złotem[7]. Był symbolem panowania nad trzema państwami: nad niebem, ziemią i piekłem[6]. W świątyni składano zdobyte w bitwach - oręże i przepisane prawem dziesięciny. Prócz tego przechowywano również złote i srebrne czasze, wielkie pozłacane, wysadzane drogimi kamieniami rogi wojenne, miecze, noże i skóry[6].
Trzy pozostałe świątynie zdaniem scholastyka bamberskiego Herborda były o wiele mniejsze[8], były mniej ozdobione i mniej czczone[6]. Wewnątrz jednej z nich stały tam stołki. W określonych dniach, odbywały się zebrania starszyzny plemiennej, w celu zabaw, biesiad oraz ważnych narad[6]. Obok świątyń, z licznymi większymi i mniejszymi posągami, był także w Szczecinie wielki ciernisty dąb, z tryskającym pod nim źródłem (miejsce pobytu jednego z bóstw). W grodzie był także święty biały koń, poświęcony Trygławowi, którego mógł dosiąść tylko jeden z kapłanów. Przed wyprawami, przy pomocy konia i bliżej nieokreślonych wróżb radzono się w ważniejszych sprawach plemiennych[6]. Kapłani nie tworzyli warstwy społecznej. Każda ze świątyń posiadała jednego kapłana. Według Ebona istniała funkcja arcykapłana, który posiadał zwierzchnictwo nad pozostałymi. Kapłanów w każdej chwili można było odwołać[6].
Ustrój republikański Szczecina
Szczecin był republiką o charakterze arystokratyczno - patriarchalnym[6]. Rządy miasta należały do starszyzny. Ważną rolę w grodzie odgrywał wiec. Do wiecu należało m.in. dbanie o dobro własne grodu, podejmowanie decyzji w sprawach plemienia (w tym obowiązującej religii), a także wojny i pokoju[6]. Uchwały wiecu miały moc prawną, nie zawsze musiały być poprzedzone decyzjami rady starszyzny. Wiec w sprawach ważnych wymagał jednomyślności[6]. Starszyznę według Herborda i Ebona określano najczęściej mianem primates, principes, honorabiles, lub maiores. Byli to ludzie pochodzący ze znamienitych rodów, wyróżniający się bogactwem lub doświadczeniem życiowym[9].
Niższe warstwy społeczności szczecińskiej stanowili mediocres (niezależni i zamożni)[10], rzesze prostego ludu oraz tzw. domownicy (inaczej niewolnicy). Wpływ ludu na sprawy publiczne był ograniczony[6]. Źródła nie przekazują żadnych wiadomości o stałej drużynie zbrojnej grodu, której zadaniem było przestrzeganie porządku w mieście oraz obrona godności starszyzny. Wiadomo tylko, że część wolnych obywateli zbroiła się w razie wojny zewnętrznej, wystawiając czasem kontygent posiłkowy[6].
Szinske ochrzczone przez Mieszka
Legenda z XII wieku zaczynająca się od słów Tempore illo podano informację, że Mieszko oddał swoją córkę [25] za żonę księciu pomorskiemu, który wcześniej z własnej woli został w Polsce obmyty wodą chrztu świętego. Opisany przekaz, sugeruje, że region ten - został przez mieszka ochrzczony i nie został włączony do państwa katolickiego władcy, lecz jedynie ochrzczony, możliwe że zhołdowany. Świadczy o tym pośrednio także fragment wstępu do pierwszej księgi kroniki Galla Anonima poświęcony Pomorzanom:
Częstokroć wprawdzie naczelnicy ich pobici przez księcia polskiego szukali ocalenia w chrzcie, lecz znów zebrawszy siły wyrzekali się wiary chrześcijańskiej i na nowo wszczynali wojnę przeciw chrześcijanom.
Państwo Szinske
Opis dokumentu Dagome Iudex sugeruje że Pomorze Zachodnie, Śląsk i Wielkopolska należały do państwa Szinske.
W 992 został wydany przez 4 wystawców dokument, znany z jego streszczenia (regestru) jako dagome iudex[13], określający granice państwa Szinske. W opisie znajduje się Schinesgne, który identyfikowany jest także, ze Szczecinem[b]. Z dokumentu wynika, że w ostatnich latach X w. - Szczecin wraz z Pomorzem, znajdował się w sferze wpływów Mieszka.
Jedna z interpretacji dokumentu mówi o Gnieźnie
Większość autorów polskiej literatury historycznej za pierwszą stolicę czasów Mieszka I uznaje Gniezno. Wydaje się to nielogiczne:
1) Przeczy temu treść najważniejszych materiałów źródłowych (co dla części historyków nie jest żadną przeszkodą- zarzucają oni błędy w dokumentach źródłowych). Przeczą temu też dane ekonomiczne, np. dane na temat zaludnienia poszczególnych miast w tamtym okresie, albo też badania nad rozwojem ekonomicznym regionów, sugerujące że to właśnie miasta nadrzeczne lub portowe mogły mieć większe predyspozycje rozwoju polityczano- gospodarczego. Dla wielu historyków inne dane w źródłach czy warunki ekonomiczne nie są żadnymi wskazówkami. Dla przedstawienia skali nadużyć i nieścisłości, podaje się początki tutejszej państwowości na rok 966, chociaż jest to teza nie mająca jakiegokolwiek logicznego potwierdzenia w źródłach historycznych czy w badaniach nad rozwojem gospodarczym tych terenów. Tezą tą żyli jednak średniowieczni misjonarze prowadzący kroniki ówcześnie uzyskującego dominację wyznania, notujący “wyznaniowe” podboje. Uznanie że dany obszar zyskuje miano państwa gdy jego władca przechodzi na obrządek rzymskokatolicki nie ma charakteru naukowego i jest jedynie nadużyciem z czasów XVIII-wiecznych, gdy historiografię pisano pobieżnie i z określonej perspektywy wyznaniowej. Historia ekonomiczna tych terenów każe datować powstanie państwowości już znacznie wcześniej.
2) Powstanie wyszukiwarek internetowych. Nieścisłości związane z pierwszym dokumentem dotyczącym ziem obecnej Polski. “Dagome Iudex”, tłumaczyć można może brakiem wyszukiwarek internetowych- współczesna analiza danych źródłowych każe ten dokument odczytywać inaczej.
Tekst Dagome iudex
Fot. Tekst łaciński, cc wikimedia
Fot. Kopia z Biblioteki Watykańskiej
Item in alio tomo sub Iohanne XV papa Dagome iudex et Ote senatrix et filii eorum: Misicam et Lambertus – nescio cuius gentis homines, puto autem Sardos fuisse, quoniam ipsi a IIII iudicibus reguntur – leguntur beato Petro contulisse unam civitatem in integro, que vocatur Schinesghe, cum omnibus suis pertinentiis infra hos affines, sicuti incipit a primo latere longum mare, fine Bruzze usque in locum, qui dicitur Russe et fines Russe extendente usque in Craccoa et ab ipsa Craccoa usque ad flumen Oddere recte in locum, qui dicitur Alemure, et ab ipsa Alemura usque in terram Milze recte intra Oddere et exinde ducente iuxta flumen Oddera usque in predictam civitatem Schinesghe.[4]
Tłumaczenie polskie
Podobnie w innym tomie z czasów papieża Jana XV Dagome, żupan, i Ote, pani i synowie ich Mieszko i Lambert (nie wiem, jakiego to plemienia ludzie, sądzę jednak, że to byli Sardos, ponieważ ci są rządzeni przez czterech “panów”) mieli nadać świętemu Piotrowi w całości jedno państwo, które zwie się Schinesghe z wszystkimi swymi przynależnościami w tych granicach, jak się zaczyna od pierwszego boku wzdłuż morza [dalej] granicą Prus aż do miejsca, które nazywa się Ruś, a granicą Rusi [dalej] ciągnąc aż do Krakowa i od tego Krakowa aż do rzeki Odry, prosto do miejsca, które nazywa się Alemure, a od tej Alemury aż do ziemi Milczan i od granicy Milczan prosto do Odry i stąd idąc wzdłuż rzeki Odry aż do rzeczonego państwa Schinesghe.[4]
Identyfikacja jako Gniezno
Niestety, część dawnych historyków wprowadziła do podręczników i nauczania szkolnego inną interpretację. Według Brygidy Kürbisówny początkowe “Sc” jest błędnie odczytanym “K”. Oryginalny zapis brzmiałby więc “Kninesne” lub “Khinesghe” [za: Jerzy Dowiat, Metryka chrztu Mieszka I i jej geneza, Warszawa 1961, s.91]. Prywatnie autorka ta wyróżniała się głęboką religijnością- być może więc łatwiej jej było uznać siedzibę arcybiskupstwa za siedzibę władcy.
Schinesghe w dobie wyszukiwarek internetowych
Źródła w epoce wyszukiwarek internetowych każą to widzieć inaczej. Oto źródła które wyszukałem, sugerują one iż mogła się tu nawet znajdować stolica władcy. Ówczesny Szczecin składał się z trzech części: grodu, podgrodzia i portu. Ówczesny Szczecin był znacznie ludniejszy niż inne miasta na terenie kontrolowanego obszaru. W 967 roku ówczesny władca przyłączył Pomorze wraz ze Szczecinem do kontrolowanych przez siebie obszarów Wielkopolski.
Pommersches Jahrbuch für Geschichts- und Alterthumsforschung sowie …, Tom 1, strona 57, 2. Akapit
Stetin (d.i. Gipfelung, das Schloß) Schinske 995 beim ersten Vorkommen d.h. declivicum also Warpisches zunächst die wendische Unterstadt (S Nicolai Parochie)
Das Rolandslied als Geschichtsquelle und die Entstehung der … – Strona 54 books.google.pl/books?id=kxYVAAAAMAAJ
F. E. Mann – 1912
1o26f., wird nun Stettin die civitas S’chinske und Szinske genannt.
wg: Baltische Studien: pommersche Jahrbücher für Landesgeschichte : 1872 - Strona 9, books.google.pl/books?id=M9ZTAAAAcAAJ
Die zu Stettin gehörenden können der Theil der Werizane (Stromanwohner) gewesen sein. der nicht mit den andern zum Jiadrabunde trat. was zwischen *900 und 920 geschehen sein muß. Oder Schinske ist nicht bloß Name der Stadt.
Toponimia wg polskich źródeł
Pierwotna nazwa Szczecina jest słowiańskiego pochodzenia. Dokumenty pisane zachowane ze średniowiecza są stosunkowo nieliczne i trudno z nich wyciągnąć konkretne wnioski. Dawniej panowało przekonanie, że nazwa miasta pochodzi od szczeciny. Inni wywodzili ją od słowa ściek (ponieważ wody odrzańskie w tym rejonie bardzo powoli „ściekają” ku Bałtykowi). Nowsze badania postawiły jeszcze dalsze przypuszczenia, że gród szczeciński otrzymał swą nazwę od szczytu, na którym się wznosił. Stare kroniki wspominają, iż miasto znajdowało się na trzech wzgórzach. Od tych szczytów powstała pierwsza nazwa Szczytno. Marian Gumowski na podstawie badań przeprowadzonych na starych pieczęciach miejskich uważał, iż pierwotna nazwa miasta brzmiała Szczycin.
Na przestrzeni wieków Szczecin wielokrotnie zmieniał nazwy. Najstarsza wzmianka wymieniająca nazwę Stetinum pochodzi z 1133, w 1188 Stetyn, w 1251 Stityn a także Stitinum, Stytin, Stiltin i Szczeticinice
wg http://szczecin.polskiemiasta.info/toponimia
wg http://books.google.pl/books?id=M9ZTAAAAcAAJ&hl=pl&hl=pl&pg=PA9&img=1&zoom=3&sig=ACfU3U1V1w8E-60F-QfpMgxn-SEtkSjLcA&ci=75%2C192%2C764%2C321&edge=0
Władcy Pomorza w polskich kronikach
Pierwszym pisanym śladem władców pomorskich jest wzmianka z 1046 o księciu Siemomyśle (Zemuzil dux Bomeranorum). Kronika Galla Anonima (napisana w 1113) wspomina kilku książąt pomorskich: Świętobora, Gniewomira i nie nazwanego księcia obleganego w Kołobrzegu.
opr. A. Fularz na podst. Wikipedii i źródeł
ilustracja: "ALTEN STETTIN" "STETINUM" Braun Hogenberg "CIVITATES ORBIS TERRARUM" 1581
Dalsza literatura:
Die Städte der Provinz Pommern: Abriss ihrer Geschichte, zumeist nach Urkunden, von Gustav Kratz (strona xxi)
BELCHNEROWSKA ALEKSANDRA, Toponimia miasta Szczecina, Uniwersytet Szczeciński. [Wyd.2 uzup.]. Szczecin : Wydaw.Nauk.US, 1988. – Na okł. r.wyd.: 1987808.4-311(438.251)
- ↑ (pod red.) K. Slaski: Pomorze Zachodnie. Nasza ziemia ojczysta. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1960, s. 75.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 H. Mąka: Szczecin. Wczoraj, dziś, jutro. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1978, s. 12.
- ↑ K. Wachowski: Słowiańszczyzna Zachodnia. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2000, s. 139-157. ISBN 83-7063-271-8.
- ↑ Posąg Trygława o dużych rozmiarach, pokryty był cienką złotą blachą i stał w centralnym punkcie świątyni. Za: H. Mąka: Szczecin. Wczoraj, dziś, jutro. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1978, s. 15.
- ↑ Źródła przedstawiają kilka imion znakomitych mężów starszyzny ówczesnego Szczecina. W XII w. zaliczali się do nich m.in. Wyszak i Domasław. Za: K. Wachowski: Słowiańszczyzna Zachodnia. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2000, s. 144.ISBN 83-7063-271-8.
- ↑ W XII w. do mediocres zaliczano ok. 900 ojców rodzin. Za: K. Wachowski: Słowiańszczyzna Zachodnia. Poznań: Wydawnictwo Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, 2000, s. 145.ISBN 83-7063-271-8.
- ↑ 11,0 11,1 K. Kozłowski, J. Podralski: Gryfici, książęta pomorza zachodniego. Szczecin: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1985, s. 3. ISBN 83-03-00530-8.
- ↑ W XVIII w. ks. Adam Naruszewicz, w swojej "Historii narodu polskiego" - identyfikował Cidini (Cedynię), ze Szczecinem. Za: Karol Olejnik: Cedynia, Niemcza, Głogów, Krzyszków. Kraków: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988. ISBN 83-03-02038-2.
- ↑ Pierwsze streszczenie (regestr dokumentu) znane jest z 1086, sporządzony przez Deusdedita. Za: S. Szczur:Historia Polski – średniowiecze. Kraków: Wydawnictwo Literackie, 2002, s. 56-57. ISBN 83-08-03272-9.
- ↑ Biskupstwo kołobrzeskie uległo likwidacji w 1007. Na Pomorzu Zachodnim zachodziły procesy, zmierzające do usamodzielnienia się rodzącej się dynastii Gryfitów. Za: K. Kozłowski, St. Krzywicki: Historyczna droga do polskiego Szczecina. Szczecin: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1988, s. 17. ISBN 83-03-02496-5.
- ↑ Pierzchała, Ewa (oprac.) Plany i widoki Szczecina na przestrzeni wieków: katalog wystawy,Książnica Pomorska, Szczecin 2001, ISBN 83-87879-27-4
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz