Strzybóg, ~ od *strojiti 'ład', ster 'siew', stryj 'brat ojca' lub *śrtri 'zniszczenie'. Wschodniosłowiański bóg, wymieniany w Powieści dorocznej, Słowie o pułku Igora i in. Prawdopodobnie bóg żywiołu powietrza, wiatrów, burzy, zjawisk atmosferycznych i sfery akwatycznej, być może bóg wojny. Wiatry nazywano "wnukami Strzyboga".
Strzybóg wymieniony został wśród bogów, którym Włodzimierz Wielki wystawił w Kijowie posągi, czyniąc z nich kult państwowy. "Słowo o wyprawie Igora" zaś pisze: " być gromu wielkiemu, iść deszczu strzałami od Donu (...), o ziemio ruska, jużeś zaszła za szełomień; oto wiatry Striboże wnucy, wieją z morza strzałami na chrobre pułki Igorowe" . Na tej podstawie wysnuto wniosek, iż Strzybóg jest bogiem wiatru, być może mieszkającym w morzu. Tym bardziej, że w litewskim strt - styreti oznacza "sztywnieć", "słupieć", miałby więc Strzybóg być bogiem lodowym, mroźnym. Ale czyż i dziś nie mówimy, iż sztywniejemy z zimna, że wiatr nas przewiał do szpiku kości, powodując zesztywnienie?
Trzeba ponadto zwrócić uwagę, iż pomyślne wiatry nazywano "stryjami" co posiada wielkie podobieństwo rdzenia. Niektórzy badacze zwracali uwagę na możliwe pochodzenie owego imienia z praindoeuropejskiego "ster-" oznaczającego rozdawanie, rozszerzanie, sianie, co czyniło by ze Strzyboga kolejnego boga-dawcę. Wówczas na pułki Igora rozsiewane byłyby swoiste dary - strzały niesione wiatrem.
Trzeba powiedzieć, że Słowianie zwracali się do wiatru z czcią, ale i strachem, próbowano go odstraszać rzucaniem w niego kijem, lub nożem, sypano na wiatr w ofierze kaszę, gdzieniegdzie zapraszano na świąteczne wieczerze. Halina Łozko wywodzi imię Strzyboga od striti - niszczyć, jak strata, bowiem miano w nim widzieć boga zniszczenia i wojny, co z czasem związane zostało z wiatrami, by w końcu przyjął postać Pośwista, lub Pogwizda, od świstania, gwizdania wiatru.
O ile całe powyższe wnioskowanie zasadza się rozumieniu Striboga, jako złożenia rdzenia stri- i czytelnego bog (patrz Dadźbóg w FiM nr 9 / 2002), o tyle Brückner rozumiał je jako utworzone od strib- z dodaną końcówką -og, jak Swarog. Wg niego epitet "Striboże wnucy" odnosi się do całej Rusi - tak samo jak "Dadźboże wnucy" - a nie do wiatrów. Wywodzi więc znaczenie Striboga od ukraińskiego czasownika "strybaty" - skakać, a wówczas byłby to bóg "skakan", strybający, skaczący, pląsający, co mogłoby wywodzić się od jakiś praktyk szamańskich polegających na rytualnym wiciu się skakaniu, np. przez ogień, jak podczas Nocy Kupały. Może więc "skakanami" byli wyznawcy Striboga i od nich powstało jego imię. Ślady Strzyboga zachowały się w nazwach miejscowych, takich jak wieś Strzyboga pod Skierniewicami, Striboże Jezioro i Striboż na Rusi, a w Polsce w XIII wieku istniała nazwa strumyka Stribog.
"Słowo Jana Złotoustego" donosi, iż obok Striboga i Dadźboga Słowianie "wierzą w (...) Perepłuta, którzy wiercąc się jemu piją w rogach". Imię Perepłuta pochodzić może od ruskiego pere - przez, i pluti - płynąć, a według niektórych tekst o piciu w rogach, należy przetłumaczyć jako picie na progach, porohach, a w związku z tym Perpłut byłby bogiem, który pilnował dobrego spływu i należało go przebłagać ofiarą na niebezpiecznych miejscach rzek. Inne wyjaśnienie tego imienia łączy je z putat - wikłać, plątać, w czym ujrzano boga losu, "mąciciela", który splata ludzkie żywoty. Po polsku więc imię to brzmiałoby Przepląt. Znana jest wzmianka, iż "Wenedowie nie potrafią ścierpieć, gdy dzieci kręcą się w koło, bojąc się, że może ich coś spotkać ze strony złego wroga" (wróg - sł. los).Trzeba dodać, że Władysław Jagiełło, wychowany jak Rusin, nim "wyszedł między ludzi, trzy razy się obracał w koło, i trzy razy rzucał na ziemię złamane przez siebie źdźbło". Wiercenie się, wicie, miało - jak potwierdza Bystroń - wielkie znaczenie w obrzędach m.in. wegetacyjnych, symbolizowało może akt płciowy.
Być może Stribog i Perepłut byli dwoma postaciami wichrów, trąb powietrznych, a może ich znaczenie było wiele głębsze i związane z widocznych wiciem się. Tańczący derwisze poprzez wirowanie osiągają stan odczuwania transcendencji, podobnie jak szamani, którzy m.in. takim "tańcem" wprowadzali się w inny stan świadomości.
Święto Wiosenny Strzybóg przypada na okolice 21-go lutego. Wówczas odprawia się modły i prośby do Boga Wiatrów o pogodę i „przywianie” wiosny, a także przewiduje pogodę na wiosnę i lato.
i
BIBLIOGRAFIA:
J. Łęgowski-Nadmorski, Słowiańskie bóstwa Białobóg, Strzybóg, Lutybóg i Piorun w dokumentach pomorskich, Zapiski Tow. Naukowego w Toruniu, tom IV (1917-1919), Toruń;
Rüdiger Schmitt, Zur angeblich iranischen Herkunft des altrussischen Gottesnamens Stribogъ [w:] Die Welt der Slaven, nr 1, 1971;
Марк Вей, К етимологии древнерусского Стрибогъ, Вопросы Языкознания, 3, 1958, Москва
Wiersze: П. Бутурлин "Стрибог", С. М. Городецкий "Стрибог", Н. Гумилев "Стрибог".
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz